Thứ Hai, 1 tháng 11, 2010

Benh thoai hoa khop






1.Bệnh thoái hóa khớp
Thoái hóa khớp (THK) là bệnh mạn tính thường gặp ở người trung niên và người có tuổi, xảy ra ở mọi chủng tộc, mọi thành phần của xã hội, ở tất cả các nước và phụ nữ nhiều hơn nam giới.
. Thống kê củaWHO cho thấy có 0,3  0,5% dân số bị bệnh khớp lý về  khớp thì trong đó có 20% bị thoái hóa khớp. Ở Mỹ: 80% trên 55 tuổi bị thoái hóa khớp. Ở Pháp: Thoái hóa khớp chiếm 28% số bệnh về xương khớp. Ở Việt Nam: thoái hóa khớp chiếm 10,41% các bệnh về xương khớp.
. Có sự liên quan chặt chẽ giữa thoái hóa khớp và tuổi tác
-  15 – 44 tuổi: 5% người bị thoái hóa khớp
- 45 – 64 tuổi: 25 – 30% người bị thoái hóa khớp
- Trên 65 tuổi: 60 – 90% người bị thoái hóa khớp.
. Và các vị trí thường bị thoái hóa:
- Cột sống thắt lưng 31,12%
- Cột sống cổ                       13,96%
- Nhiều đoạn cột sống          07,07%
- Gối                                    12,57%
- Háng                                 08,23%
- Các ngón tay                     03,13%
- Riêng ngón tay cái  02,52%
- Các khớp khác                  01,87%
Người ta thường coi thoái hóa khớp là bệnh lý do hậu quả của quá trình tích tuổi và sự chịu lực tác động thường xuyên lên khớp. Thoái hóa  khớp gây đau và biến đổi cấu trúc khớp dẫn đến tàn phế làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và còn là gánh nặng cho kinh tế gia đình và toàn bộ xã hội Thoái hóa khớp nếu được chẩn đoán sớm và điều trị sớm có thể làm chậm phát triển của bệnh, giảm triệu chứng đau đớn, giúp duy trì cuộc sống hoạt động.
2. Nguyên nhân
Thoái hóa khớp là bệnh của toàn bộ các thành phần cấu tạo khớp như sụn khớp, xương dưới sụn, bao hoạt tích, bao khớp.. Thường xảy ra ở các khớp chịu lực nhiều như: cột sống, gối, gót. Đây là tình trạng xảy ra do sự mất quân bình giữa sự tái tạo sụn và sự thoái hóa sụn, là một bệnh lý phức tạp diễn tiến 2 quá trình song song.
. Một là sụn thoái hóa phá hủy dần sụn khớp phủ trên bề mặt xương cùng với thay đổi cấu trúc khớp.
. Và hai là hiện tượng viêm những tổ chức cận khớp. Sự thoái hóa sụn khớp gây hạn chế vận động.
Hiện tượng viêm gây triệu chứng Đau – Xung huyết và giảm hoạt động khớp. Nguyên nhân thường do:
2.1. Sự lão hóa
Theo qui luật của tự nhiên, ở người trưởng thành khả năng sinh sản và tái tạo sụn giảm dần và hết hẳn. Các tế bào sụn với thời gian tích tuổi lâu dần sẽ già, khả năng tổng hợp các chất tạo nên sợi collagen và mucopolysaccharide sẽ giảm sút và rối loạn, chất lượng sụn sẽ kém dần, tính chất đàn hồi và chịu lực giảm.
2.2.Yếu tố cơ giới
Là yếu tố thúc đẩy quá trình thoái hóa nhanh Yếu tố cơ giới thể hiện ở sự tăng bất thường lực nén trên một đơn vị diện tích của mặt khớp hoặc đĩa đệm là yếu tố chủ yếu trong thoái hóa khớp thứ phát, nó gồm:
. Các dị dạng bẩm sinh làm thay đổi diện tích tỳ nén bình thường của khớp và cột sống.
. Các biến dạng thứ phát sau chấn thương, viêm, u, loạn sản hay làm thay đổi hình thái, tương quan của khớp và cột sống.
. Sự tăng trọng quá tải: tăng cân quá mức do béo phì, do nghề nghiệp.
2.3. Các yếu tố khác
. Di truyền: cơ địa già sớm.
. Nội tiết: mãn kinh, tiêu đường, loãng xương do nội tiết, do tuốc.
. Chuyển hóa: bệnh goutte.
Theo nguyên nhân, có thể phân biệt hai loại thoái hóa khớp.
. Nguyên phát: nguyên nhân chính là do sự lão hóa, xuất hiện muộn, thường ở người sau 60 tuổi, nhiều vị trí, tiến triển chậm, tăng dần theo tuổi, mức độ không nặng.
. Thứ phát: phần lớn là do nguyên nhân cơ giới, gặp ở mọi lứa tuổi (thường trẻ dưới 40 tuổi) khu trú một vài vị trí nặng và phát triển nhanh.
3. Các biểu hiện bệnh lý lâm sàng và cận lâm sàng
3.1. Lâm sàng:
3.1.1. Đau
Đau ở vị trí khớp bị thoái hóa, đau tại chỗ ít khi lan (ngoại trừ ở cột sống khi có chèn ép rễ và dây thần kinh.
. Đau âm ỉ, ở cột sống có thể có cơn đau cấp. Đau thường xuất hiện và tăng khi vận động hay thay đổi tư thế. Thường xuất hiện từng đợt kéo dài rồi giảm và hết, sau đó lại xuất hiện đợt khác sau khi vận động nhiều.
. Đau nhiều có co cơ phản ứng.
3.1.2. Hạn chế vận động
Các động tác của khớp bị thoái hóa có hạn chế, mức độ hạn chế không nhiều và có thể chỉ hạn chế một số động tác. Hạn chế động tácchủ động và thụ động. Do hạn chế vận động cơ vùng thương tổn có thể bị teo. Một số bệnh nhân có dấu hiệu “phá rỉ khớp” vào buổi sáng hoặc lúc mới bắt đầu hoạt động.
 3.1.3. Biến dạng
Không biến dạng nhiều như ở các khớp khác (viêm khớp, goutte). Biến dạng ở đây do các gai xương mọc thêm ở đầu xương; ở cột sống biến dạng hình thức gù, vẹo, cong, lõm
3.1.4. Các dấu hiệu khác
. Teo cơ: do ít vận động
. Tiếng lạo xạo khi vận động: ít giá trị vì có thể thấy ở người bình thường hoặc ở các bệnh khác.
. Tràn dịch khớp: đôi khi thấy ở khớp gối, do phản ứng xung huyết và tiết dịch ở màng hoạt dịch.
3.2. Cận lâm sàng:
3.2.1. X quang có ba dấu hiệu cơ bản
. Hẹp khe khớp: Hẹp không đồng đều, bờ không đều. Ở cột sống biểu hiện bằng chiều cao đĩa đệm giảm. Hẹp nhưng không dính khớp.
. Đặc xương dưới sụn: phần đầu xương, hõm khớp, mâm đốt sống có hình đậm đặc, thấy một số hốc nhỏ sáng hơn.
. Mọc gai xương: gai mọc ở phần tiếp giám giữa xương sụn và màng hoạt dịch, ở rìa ngoài của thân đốt sống. Gai xương có hình thô và đậm đặc.
3.2.2. Các xét nghiệm khác
. Các xét nghiệm toàn thân không có gì thay đổi.
. Dính khớp: biểu hiện tính chất tràn dịch cơ giới có màu vàng chanh, các thành phần cũng tương đối ở mức bình thường.
. Nội soi khớp: chỉ mới soi được ở khớp gối. Thấy những tổn thương thoái hóa của sụn khớp, phát hiện các mảnh vụn rơi trong ổ khớp.
. Sinh thiết màng hoạt dịch: thấy các hiện tượng sung huyết và xơ hóa
ÑIEÀU TRÒ THOAÙI HOÙA KHÔÙP

Muïc ñích ñieàu trò :
  • Giaûm trieäu chöùng
  • Duy trì vaø caûi thieän toái öu chöùc naêng khôùp
  • Giaûm taøn taät
  • Toái thieåu hoaù nguy cô tieán trieån
  • Thuaän lôïi cho vieäc laønh khôùp
  • Caûi thieän chaát löôïng cuoäc soáng, vaø
  • Hoã trôï ñeå traùnh ñoäc tính thuoác.

Ñieàu trò vieâm xöông khôùp neân döïa vaøo möùc traàm troïng cuûa khôùp lieân quan vaø 1 ñaùnh giaù ñaày ñuû veà beänh nhaân ñeå xaùc ñònh nhöõng baát thöôøng taïi choã, bieán chöùng khôùp, hoaëc yeáu toá sinh lyù hoïc goùp phaàn laøm ñau vaø taøn taät.



- Giaùo duïc : beänh nhaân caàn ñöôïc khuyeán khích ñeå coù 1 vai troø tích cöïc trong vieäc kieåm soaùt beänh, baûo veä khôùp.
- Cheá ñoä aên : giaûm caân ôû ngöôøi beùo phì, giaûm 5kg trong 10 naêm  laøm giaûm nguy cô vieâm xöông khôùp ñaàu goái coù trieäu chöùng.
- Vaät lyù trò lieäu vaø pheùp chöõa baèng lao ñoäng : taäp theå duïc, duïng cuï hoã trôï, thay ñoåi thoùi quen haøng ngaøy vaø phöông thöùc laøm noùng.
- Caùc phöông thöùc trò lieäu khoâng duøng thuoác khaùc : massage, yoga, chaâm cöùu, maïch ñieän töø, kích thích thaàn kinh döôùi da vaø spa.

TRÒ LIEÄU DUØNG THUOÁC
- Thuoác giaûm ñau ñôn thuaàn : paracetamol, codein, propoxyphene, tramadol laøm giaûm ñau nheï tôùi trung bình.
- Khaùng vieâm khoâng steroid toaøn thaân :
Laø thuoác ñöôïc ghi toa thoâng thöôøng nhaát ñeå giaûm ñau vaø khaùng vieâm trong vieâm xöông khôùp. Cô cheá taùc duïng chuû yeáu laø öùc cheá enzyme cyclooxygenase (COX), moät enzyme chuyeån ñoåi acid arachidonic thaønh prostaglandin, vì theá COX laøm giaûm söï taïo thaønh prostaglandin.
NSAID giaûm ñau, haï soát vaø khaùng vieâm. Tuy nhieân chuùng cuõng öùc cheá keát taäp tieåu caàu, taêng taïo acid ôû daï daøy, giaûm saûn xuaát chaát nhaày baûo veä nieâm maïc daï daøy, vaø trong moät soá tröôøng hôïp giaûm löu löôïng maùu ôû thaän.

Taùc duïng phuï laø haïn cheá chuû yeáu cuûa NSAID. Taùc duïng phuï tieâu hoaù (bao goàm loeùt daï daøy taù traøng) vaø taùc duïng phuï treân thaän (nhö vieâm thaän keõ vaø suy thaän) laø nhöõng taùc duïng phuï noåi baät. Nhöõng taùc duïng naøy coù taàn suaát cao ôû ngöôøi lôùn tuoåi, laø nhöõng ngöôøi bò beänh thaáp khôùp nhieàu nhaát.

Gaàn ñaây, nhöõng nghieân cöùu ñaõ xaùc ñònh 2 daïng enzyme COX. COX-1 saûn xuaát prostaglandin duy trì chöùc naêng bình thöôøng cuûa ñöôøng tieâu hoaù vaø thaän. COX-2 laø trung gian taïo ra prostagliandin ôû vò trí vieâm. Ngöôøi ta tin raèng taùc duïng phuï lieân quan ñeán NSAID (nhö xuaát huyeát tieâu hoaù vaø toån thöông thaän) laø do öùc cheá enzyme COX-1, trong khi ñoù hieäu quaû khaùng vieâm laø do öùc cheá COX-2. Vì vaäy, neáu moät chaát öùc cheá ñaëc hieäu COX-2 seõ hy voïng duy trì hieäu quaû khaùng vieâm maø taùc duïng phuï ít.

Caùc thaày thuoác cuõng baát ñoàng yù kieán vôùi nhau veà vieäc neân ghi toa NSAID nhu theá naøo cho beänh vieâm xöông khôùp. Moät soá ngöôøi cho raèng neân söû duïng thuoác khaùng vieâm ñeàu ñaën, trong khi moät soá khaùc laïi cho raèng neân söû duïng töøng giai ñoaïn nhö laø thuoác khaùng vieâm thích hôïp.

- Trò lieäu ñau hoã trôï  
Thuoác öùc cheá 3 voøng laø thuoác giaûm ñau maïnh. Lieàu thaáp amitriptyline (10mg – 25mg cho vaøo buoåi toái) laø 1 thí duï.

- Trò lieäu taïi choã
- Chaát gaây xung huyeát da : cho caûm giaùc noùng khi chaø xaùt treân da
- NSAID taùc duïng taïi choã (nhö capsaicin kem) : duøng cho beänh nhaân khoâng giaûm ñau thoûa ñaùng baèng thuoác giaûm ñau ñöôøng uoáng vaø beänh nhaân choáng chæ ñònh vôùi NSAID toaøn thaân.

- Corticosteroid
Coù hieäu quaû khaùng vieâm maïnh. Nhöõng thuoác naøy ñoâi khi ñöôïc duøng cho beänh nhaân vieâm khôùp daïng thaáp, tuy nhieân corticosteroid haïn cheá trong ñieàu trò vieâm xöông khôùp , vaø khoâng chæ ñònh cho muïc ñích naøy. Tieâm corticosteroid vaøo khôùp coù lôïi trong traøn dòch khôùp hoaëc khaùng vieâm taïi choã giôùi haïn ôû moät soá ít khôùp. Ñoâi khi chuùng ñöôïc söû duïng hoã trôï cho trò lieäu NSAID hoaëc beänh nhaân khoâng theå duøng NSAID.
Tieâm vaøo khôùp coù nhöõng giaù trò :
v      Khi trieäu chöùng naëng hôn so vôùi ban ñaàu
v      Tình traïng vieâm xöông khôùp ôû ñaàu goái döõ doäi keøm traøn dòch khôùp, vaø
v      Hoã trôï cho vaät lyù trò lieäu.

- Thuoác baûo veä suïn
- Tieâm vaøo khôùp hyaluronate, moät phaân töû hoãn hôïp ñöôøng/ protein vôùi ñaëc ñieåm trôn vaø traùnh va chaïm, thaáy coù nhöõng lôïi ñieåm trong vaøi nghieân cöùu. Noùi chung, coâng thöùc daãn xuaát cuûa acid hysluronic phaân töû löôïng cao hieäu quaû hôn.
- Thuoác uoáng chondroitin sulfate (thaønh phaàn moâ neàn suïn khôùp) vaø glucosamine sulfate (tieàn chaát proteoglycan) ñöôïc nghieân cöùu trong ñieàu trò vieâm xöông khôùp.

- Caùc chaát thay ñoåi/ thöïc nghieäm
- Superdioxide dismutase, orgotein : enzyme haïn cheá noàng ñoä goác töï do


- Ñang nghieân cöùu : S-adenosylmethionine (SAM), diacerhein, doxycycline uoáng vaø pentosan polysulfate vaø glycosaminoglycans polysulfate tieâm baép.
- Phaãu thuaät
Xem xeùt phaãu thuaät ôû beänh nhaân vieâm xöông khôùp tieán trieån vaãn bò ñau maëc duø ñaõ trò lieäu khoâng duøng thuoác vaø duøng thuoác toái öu.
Thay khôùp toaøn phaàn caûi thieän ñaùng keå chaát löôïng cuoäc soáng beänh nhaân bò vieâm xöông khôùp goái vaø coå xöông ñuøi.